مراحل شکایت و مدت زمان رسیدگی به جرم کلاهبرداری
به گزارش ایلنا:
در تمامی جوامع افرادی بزهکار وجود دارند که اصطلاحا به دنبال «طی شدن راه صدساله در یک شب» هستند و بدین منظور مرتکب انواع جرائم می شوند؛ یکی از معمول ترین این جرائم که درصد قابل توجهی از پرونده های دستگاه قضایی را تشکیل می دهد، جرم کلاهبرداری می باشد! در این جرم، فرد بزهکار با فریب دادن دیگری و دادن وعده های واهی و پوچ به دنبال کسب سودی به نفع خودش است؛ قانونگذار برای این جرم که تبعات مختلفی دارد، مجازاتی متفاوت پیش بینی کرده است. در مقاله «مراحل شکایت و مدت زمان رسیدگی به جرم کلاهبرداری» تحت نظر وکیل متخصص و مستند به مواد قانونی، انواع، مراحل ثبت و تنظیم شکوائیه تا صدور حکم نهایی و مجازات کلاهبرداری شرح می شود.
مصادیق کلاهبرداری در قانون اسلامی
اگر فردی برای سود و منافع شخصی با ادعاهای دروغین اقدام به فریب افراد کند، در اصل مرتکب به جرم کلاهبرداری شده و باید منتظر پیگرد قانونی باشد؛ البته در صورت وقوع هر عملی امکان ثبت و تنظیم شکوائیه علیه افراد تحت این عنوان وجود ندارد، مصادیق جرم کلاهبرداری در ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری بیان شده است:
«هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت ها یا تجارتخانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیش آمدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آن ها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب می شود.»
بر اساس این ماده، اگر فرد بزه دیده (شاکی) مدارک معتبر و کافی برای اثبات هر کدام از موارد فوق را داشته باشد، می تواند با تنظیم و ثبت دادخواست کلاهبرداری اقدام به مطالبه حقوق و اموالش کند؛ مطالعه مقاله چگونه کلاهبرداری را ثابت کنیم و مقاله های مشابه می تواند در این امر بسیار مفید واقع شود!
انواع کلاهبرداری کدام اند؟
جرم کلاهبرداری در دو نوع مختلف محقق می شود:
- کلاهبرداری حضوری
در این نوع کلاهبرداری تمام یا بعضی از مراحل ارتکاب به جرم توسط کلاهبردار، به صورت حضوری رخ می دهد؛ مثلا اگر فرد بزهکار برای تبلیغ، انتقال سهام شرکتی دروغین و دریافت مبلغی در ازای آن، جلساتی برگزار کرده و با قربانی به صورت رو در رو مذاکره کند، در واقع یکی از مصادیق جرم کلاهبرداری حضوری محقق شده است.
- کلاهبرداری غیرحضوری یا اینترنتی
اگر شاکی به صورت آنلاین و از طریق شبکه های مجازی و انتشار مقاله یا آگهی های واهی و نامعتبر اقدام به کسب اسم و رسم (سود معنوی) یا کسب درآمد (سود مادی) بکند، مرتکب جرم کلاهبرداری غیر حضوری یا کلاهبرداری اینترنتی شده است؛ مثلا اگر فردی اعلامیه ای اینترنتی در باب فروش وسایل منزل را انتشار دهد و پس از دریافت مبلغ در ازای خرید محصولات مذکور، آن را برای مشتری ارسال نکند، جرم کلاهبرداری اینترنتی رخ داده است.
مراحل ثبت شکایت کلاهبرداری چیست؟
الف) ثبت دادخواست علیه کلاهبرداری:
مانند سایر جرائم حقوقی و کیفری، ابتدا بزه دیده باید به منظور مطالبه حقوق و اموالش دادخواست مربوطه را در دفاتر خدمات قضایی ثبت کند؛ البته امروزه امکان ثبت و تنظیم شکوائیه نسبت به انواع جرائم در سامانه خدمات الکترونیک قضایی امکانی یه صورت آنلاین و غیرحضوری امکان پذیر است!
ب) انتخاب مرجع و دادرسی:
مراجعی که شکایات کلاهبرداری رسیدگی می کنند، دادگاه های کیفری و دادسراها هستند؛ تفاوت این دو مرجع در حضور همزمان شاکی و شکایت‌علیه در جلسات دادرسی می باشد. برای رسیدگی به شکایت کلاهبرداری و صدور حکم نهایی، طرفین باید به صورت همزمان در جلسات دادگاه شرکت کرده و اظهارات خود را ارائه دهند؛ در مقابل در اکثر پرونده های کلاهبرداری واگذار شده به دادسراها، طرفین شکایت تا مراحل نهایی همدیگر را ملاقات نمی کنند!
ج) صدور حکم:
پس از بررسی مدارک ارائه شده و اظهارات طرفین شکایت توسط مامور ذیصلاح، در صورت اثبات صحت کلاهبرداری، حکم مجازات علیه مجرم صادر و تا تاریخ مشخصی اجرا می شود.
مجازات جرم کلاهبرداری چیست؟
همانطور که در بخش های پیشین به آن اشاره شد، کلاهبرداری به دو شکل حضوری و اینترنتی انجام می شود؛ به تبع تنوع این جرم و مصادیق آن، بازه ای از مجازات تعزیری و نقدی توسط قانون در نظر گرفته شده و نسبت به شدت جرم، قاضی حکم مجازات علیه بزهکار را صادر می‌کند:
- مجازات کلاهبرداری حضوری
الف) مجازات کلاهبرداری با مقام غیر دولتی:
اگر فردی ضمن جلسات حضوری فریب ادعاهای پوچ بزهکاران را خورده و قربانی جرم کلاهبرداری شود، بر اساس ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، مجرم به تعزیری(حبس) متغیر بین یک تا هفت سال محکوم می شود؛ همچنین علاوه بر اینکه شکایت‌علیه باید مبلغی که ضمن کلاهبرداری از قربانی پرونده دزدیده را برگرداند، قانون جریمه ای نقدی نیز برای وی در نظر خواهد گرفت.
ب) مجازات کلاهبرداری با مقام دولتی:
اگر متهم جرم کلاهبرداری حضوری منسوب به پست و مقامی در سازمان ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت باشد و حین ارتکاب به جرم کلاهبرداری برخلاف وظایفش عمل کند، حکم مجازات وی شامل حبسی متغیر بین 2 تا 10 سال است.
علاوه بر در نظر گرفتن محرومیت همیشگی کلاهبردارانی با مقام مدیر کل یا بالاتر از خدمات دولتی و محرومیت سه تا شش ماهه از این خدمات برای مقام های پایین تر، حکمی با مضمون پرداختن جریمه نقدی هم ارزش با میزان کلاهبرداری نیز علیه مجرم صادر می شود؛ البته بر اساس قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب سال 1399، در صورتی که فرد واجد شرایط تخفیف در مجازات باشد، حداقل مجازات حبس(دو سال) و محرومیت ابد از خدمات دولتی برا او در نظر گرفته می شود.
- مجازات کلاهبرداری غیرحضوری و اینترنتی
الف) مجازات کلاهبرداری غیرحضوری
قانونگذار در ادامه ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری به مجازات کلاهبرداری های غیر حضوری از طریق رادیو و تلویزیون ملی و… پرداخته است:
اگر جرم با استفاده از تبلیغ عامه از طریق وسایل ارتباط جمعی از قبیل رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجله یا نطق در مجامع و یا انتشار آگهی چاپی یا خطی صورت گرفته باشد یا مرتکب از کارکنان دولت یا موسسات و سازمان های دولتی یا وابسته به دولت یا شهرداری ها یا نهادهای انقلابی بخدمت عمومی باشد علاوه بر
- رد اصل مال به صاحبش
- به حبس از 2 تا ده سال
- انفصال ابد از خدمت دولتی
- پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است، محکوم می شود.
ب) مجازات کلاهبرداری اینترنتی
ماده 13 قانون جرائم اینترنتی مصوب سال 1388 مصادیق جرم کلاهبرداری اینترنتی را بدین شرح معرفی می کند:
«هر کس به طور غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند…»
همچنین در ادامه این ماده، سه مورد زیر را به عنوان مجازات کلاهبرداران اینترنتی ذکر می کند:
- رد عین مال یا هم ارزش با آن به مالک اصلی
- حبسی متغیر بین یک تا پنج سال
- جریمه نقدی با حداقل مبلغ بیست میلیون ریال
در صورت تشخیص قاضی، کلاهبردار به اشد مجازات (تعزیری و نقدی) محکوم می شود.
همچنین ماده 67 قانون تجارت الکترونیک اضافه می کند:
«هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام ها، برنامه ها و سیستم های رایانه ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می شود.»
مدت زمان رسیدگی به شکایت کلاهبرداری چقدر است؟
اگر جرم متوجه فردی شود و بزه دیده تا زمانی که قانون مشخص کرده، شکایتش را ثبت نکند، جرم مورد عفو قرار گرفته و حتی در صورت ثبت دادخواست رسمی نیز پیگرد قانونی اعمال نمی شود؛ این تاریخ بر اساس میزان مجازاتی که قانون برای جرم در نظر گرفته، مشخص می شود و جرم کلاهبرداری نیز از آن مستثنی نیست:
- در جرایم تعزیری از درجه یک تا سه پس از انقضای 15 سال
- در جرایم تعزیری درجه چهار با انقضای 10 سال
- در جرایم تعزیری درجه پنج با انقضای 7 سال
- در جرایم تعزیری درجه شش با انقضای 5 سال
- در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای 3 سال
- جرم کلاهبرداری شامل مجازات تعزیری درجه چهار است؛ بدان معنا که پس از 10 سال عدم پیگیری موضوع کلاهبرداری، مجازاتی علیه آن اعمال نمی شود.
کلام آخر
اگر فرد یا گروهی با نیت کسب منافع شخصی اقدام به فریب دیگران از طریق ادعاهای دروغین کنند، مرتکب جرم کلاهبرداری شده اند؛ این جرم به صورت حضوری و غیرحضوری (اینترنتی) رخ می دهد. به دلیل تنوع بالای مصادیق کلاهبرداری در دنیای مدرن، قانونگذار نیز مجازاتی مختلف نسبت به این مصادیق و مقام فردی که به آن مرتکب شده در نظر گرفته است؛ به طور کلی پس از اثبات کلاهبرداری پس از رد مال به صاحب اصلی اش، حکم جریمه نقدی و مجازات تعزیری (حبس) با حداقل یک و حداکثر ده سال علیه مجرم صادر می شود.
برای ثبت شکایت کلاهبرداری شاکی ابتدا باید دادخواستی در دستگاه قضایی ثبت کند؛ سپس دادگاه یا دادسرا مدارک و اظهارات طرفین را بررسی کرده و حکم نهایی را صادر می کند. لازم به ذکر است که بازه زمانی رسیدگی به جرم کلاهبرداری تا حداکثر ده سال است و شاکی تنها در این مدت می تواند شکایتش را ثبت کند.
